مقدمه ای بر حقوق مالکیت فکری

بشر از زمانی که به کشاورزی روی آورد به نوعی با مالکیت فکری آشنا شد اگرچه متفاوت بود پس نیاز بشر انسان را وامیدارد که به دنبال نوآوری برود امروزه با تحولاتی که جریان دارد این رشته ویژگی خاصی یافته است برخی کشورها مثل ژاپن این کار از کودکان شروع کردند وقتی از دوران کودکی این بحث جا بیفتد این بحث با ما رشد میکند و ما خودمان را با آن سازگار میکنیم سعی میکنیم آثار تولید کنیم و مالکیت فکری را رعایت کنیم. دلیل دیگر برای اهمیت این است که قدیمیترین معاهدات بین المللی در زمینه مالکیت فکری می باشد از سال 1883 یک معاهدهای هست در رابطه با پتنت و اینداستریال دیزاین و تریدمارک و…. صحبت میکند.

در عرصه کپی رایت هم معاهده برن است که در حوزه مالکیت های ادبی و هنری می باشد این قدمت دلیلی بر اهمیت مالکیت فکری است. از جمله دلایل دیگر در رابطه با اهمیت مالکیت فکری این است که شما می دانید آیا در دنیا چند سازمان بین المللی وجود دارد؟ سازمان ملل برای مهمترین مسایل و مباحث دنیا یک سری سازمان تخصصی درست کرده مثلا سازمان بهداشت جهانی برای سلامت انسان ما در واقع 16 سازمان تخصصی داریم که مهمترین مسایل را بررسی می کنند مثلا سازمان کار یا یونسکو برای بحث فرهنگ و آموزش یکی ازین سازمانهای تخصصی سازمانی به نام وایپو میباشد پس این هم نشان دهنده اهمیت است که از بین 16 سازمان تخصصی مالکیت فکری هم سازمانی دارد حوزه مالکیت فکری فعالترین حوزه حقوق می باشد یکی از دلایل فعال بودن این حوزه این است که الان این سازمان 26 موافقتنامه را در دست کنترل دارد این نشان میدهد که یک سال در میان اینها معاهده های را آورده اند و همین الان هم 5-6 معاهده در دست بررسی است.

یکی از دلایل عقب ماندگی ما می تواند عدم توجه به بحث مالکیت فکری باشد. این درس در کشور ما به غلط به عنوان حقوق مالکیت معنوی به کار میرود و ما همچین اصطلاحی نداریم واژه اینتلکچوآل وقتی دیکشنری ها ببینید در زیر آن هوش، فکر، تراوش های ذهنی و فکری و در نهایت معنوی می آید درین مورد معمولاً صحبتی در کتابهای حقوقی نشده و اکثرا واژه معنوی را استفاده کردند زیرا عمدتا وقتی از اموال میگوییم اموال عینی هست و در کنار این ها اموال غیرعینی وجود داشت که گفتند معنوی هستند یعنی رویکرد این بوده است که صحیح نیست و به لحاظ پیشزمینه این واژه به فکر بازمیگردد با اموال که مشکلی نداریم حتی عربها هم میخواستند این واژه را به عربی برگردانند دقیقتر بودند مینویسند الدستور الفکریه پس این را باید از ذهن پاک نمود حال بعضی می گویند برخی زیرشاخه ها با فکر و ابتکار سرکار ندارند در قوانین و مقررات کشور ما قدیمی ها مالکیت معنوی اما قوانین بعد انقلاب مثل قانون تجارت الکترونیک از مالکیت فکری استفاده کردهاند اما بیشتر این مالکیت معنوی جا افتاده که باید اصلاح شود و بحث آن پس نوآوری ها ابتکارات و خلاقیت هایی است که از ذهن بروز مییابد اینکه می گوییم مالکیت معنوی را به کار نباید برد اینست که دارندگان اموال معنوی دارای دو حق توامان هستند یک حق مادی و معنوی هستند حالا بگوییم دارندگان اموال فکری دو حق مادی و معنوی را دارند اینجا دیگر مشکل نداریم.

اما در رابطه با بحث مالکیت فکری باید این نکته هم اضافه کرد که از چه زمانی بشر به بحث مالکیت فکری پرداخته اگر بخواهیم تاریخ دقیقی را بگوییم باید بگوییم شدنی نیست یعنی در تاریخ این امر گم می شود ولی شواهد و قراینی وجود دارد که نشان میدهد از زمان آغاز مدنیت انسان ها توجه به بحث مالکیت فکری داشته اند مثلا میگویند 3000 سال قبل از میلاد صنعتگران چینی وقتی ظروف خود را به مدیترانه و امپراطوری ایران صادر میکردند بر روی این ها از اشکالی مثل گل، گیاه یا حیوان استفاده میکردند که اگر امروزه آن را تفسیر کنیم میبینیم دنبال این بودند که همچون علامت تجاری باشد که نشان دهد ما ایجاد کرده ایم و این خیلی مهم است مثلا نایک علامتش ببینی دیگر نمیبینی کجا ساخته شده و… در خود پیام کیفیت و طراحی و… را دارد.

اما ما نمیتوانیم بگوییم دقیقا مالکیت فکری بوده است یا در کشور خودمان هم پیشزمینه قوی داریم غالب کتب خطی را که میبینید جمله ای گذاشتند که خداوند لعنت کند کسی را که اثر را تالیف کند میخواسته بگوید این کتاب حق فکری دارد و چون مقرراتی نیست من تورو به خدا حواله میدهم حالا در آن زمانه اگر کسی پیدا میکردی که ناسخ باشد خودش سخت بود با این وجود می نوشتند در بین سلاطین ایران نیز جایگاه ادب مشخص بوده و صله برای شعر میدادند مثلا و یا در اندرونی پادشاه که فقط جای محارم است جایی برای فحول زمان مثل شیخ بهایی و… بوده است و کسی جرات نمیکرد مثلا اثر یا اختراع شیخ بهایی را به نام خود بزند پس هم به جهت مادی و معنوی تامین بودند یا در انگلستان با اختراع عنوان سر گرفته یا زمین میگرفتند یا معافیت های مالیاتی داشتند اینها در آن زمان ها وسیله قدرشناسی از مالکیت های فکری بوده است اما اگر در قالب قوانین و مقررات بخواهیم بحث را پیگیری نماییم باید گفت 500 سال قبل از میلاد حاکمی در یکی شهرهای یونان بود عمدتا هر شهری یک شاهزاده ای داشت و همه هم با هم در حال جنگ بودند یکی ازین شهرها حاکمی دا شت که مبتکر بود و اعلام میکند هرکس بتواند یک شیرینی خوشمزه ابداع کند ما به او یک مونوپولین میدهیم یعنی تنها فروش که حق امتیازی می باشد برای مدت 3 سال که فروش شیرینی فقط آن فرد داشته باشد.

خب این کار مبتکرانه بود و گفت هرکسی نوآوری در هر زمینه بیاورد مونوپولین می گیرد و شهر ازین طریق متحول شد و ابتکار و خلاقیت این حاکم به سایر شهرها نیز گسترش یافت و به مرور شاهد نوآوریها و خلاقیت ها میشویم اینها همه به صورت امر و اعطا امتیاز و… بوده است اما در قالب مقررات و قوانین می شود گفت اولین قانونی که در عرصه مالکیت فکری بوجود آمد قانونی است که در جمهوری ونیز در سال 1747 به تصویب رسید که در مورد اختراعات بود پس اولین بار در قالب قوانین و مقررات جمهوری ونیز بود این قانون بسیار ساده و فقط برای حمایت از اختراعات بوده و 5 ماده بیشتر نیز نداشته است می شود گفت همین قانون ونیزی بنمایه تمام قوانین حمایت از اختراع در اروپا میباشد ونیز در بحث حقوق به ویژه بحث حقوق تجارت بسیار مبتکر و خلاق بوده است چون ویژگیهای خاص این شهر باعث شده این شهر ابتکارات زیادی داشته باشد یا مبدع و مبتکر اولین اسناد تجاری ونیزیها هستند پس اولین قانون قانون ونیزی 1474 بود به تبع این قانون کشورهای دیگر ایتالیا امروزی و کشورهای دیگر هم قوانین حمایت از اختراع آوردند 1623 انگلستان اولین قانون ثبت اختراع را آورد در فرانسه 1762 و آمریکا 1790 و آلمان 1871 و سوییس 1878 قانون بوجود آمد و برای حمایت از اختراع در عرصه ملی این قوانین ایجاد شدند کم کم اکثر کشورهای دنیا قوانین ایجاد کردند در حوزه ادبی و هنری نیز همین است تا اینکه در سال 1878 امپراطوری اتریش اعلام میکند که نمایشگاه بین المللی از اختراعات برگزار کنیم و هرکس اختراعاتی دارد بیاید برای افتتاح می بینند خیلی ها شرکت نکردند پادشاه ناراحت می شود و می گوید بررسی کنید کشورهای دیگر کجایند و علت ترس ازینکه مبادا اختراعات آنها مورد تجاوز قرار گیرد کسی نیامده است حاکم اتریش به امپراطور فرانسه میگوید یک نشست دیپلماتیک بگذاریم و راه حلی بیابیم به دعوت حاکم فرانسه از کشورهای عمدتا اروپایی دعوت می شود که در سال 1880 در پاریس دور هم جمع شویم و راهکاری برای این نگرانی ها بیابیم 11 کشور جمع شده و از 1880 مذاکره میکنند تا 1883 در سال 1883 این مذاکرات جمع بندی شده و کنوانسیون پاریس بوجود می آید که به حمایت از مالکیت صنعتی مربوط می شود ما گفتیم حمایت از 1474 در سطح ملی بود اما درین جا از سطح ملی به بین المللی میرسد آقای ویکتور هوگو که یکی از نویسندگان شهیر فرانسه هست میبیند که چه ایده خوبی مطرح شده است او نامه نگاری با ادبا و نویسندگان میکند که فکری به حال آثار ادبی و هنری کنیم  به همت وی در برن سوییس این نمایندگان جمع شده و به تاسی از کنوانسیون پاریس، کنوانسیون برن 1886 بوجود می آید که عمدتا در حوزه مالکیت ادبی و هنری است

حال این دو کنوانسیون دو دفتر به نام دفتر اتحادیه بینالمللی کنواسیون پاریس یا برن ایجاد کرده و کارشان این بوده که ما 11 کشور که جمع شدیم شاید کشورا دیگم بیان تقاضا را به اینجا بدهند کار این دو دفتر چیست؟ این است که دبیرخانهای دارند اعضا تقاضا بدهند در سال 1893 این دو دفتر ادغام شده و از شهر پاریس به برن منتقل میشوند تحت عنوان بیردی که دفتر بینالمللی حقوق مالکیت فکری و در شهر برن میشود این دفتر در واقع هر دو موضوع کپی رایت و مالکیت صنعتی را پیگیری در سال 1960 به ژنو رفته و در سال 1967 می آیند کنوانسیونی را بنویسند تحت عنوان سازمان جهانی مالکیت فکری که این دو دفتر بشوند وایپو و کنوانسیون ها را مدیریت کنند در سال 1970 این کنوانسیون لازمالاجرا می شود در سال 1974 این کنوانسیون یک سازمان تخصصی سازمان ملل می شود دوستان می دانند بعد آغاز جنگ های جهانی این جنگها مشکلات و نابسامانی های بزرگ اقتصادی را رقم میزنند که مهمترین آنها کسری موازنه پرداختها، تورم، کاهش شدید ارزش پول و اختلال در مبادلات بازرگانی و بیکاری ایجاد میشود همین امر باعث میشود کشورهای آمریکایی و اروپایی را وامیدارد که حرکتی نمایند و در سال 1927 به همت جامعه ملل از کشورها دعوت شده و کشورها دورهم جمع می شوند و در ژنو بررسی میکنند که مشکلات بوجود آمده راهکارش چیست این کنفرانس توصیه هایی را در پایان برای اعضا داشته که اگر میخواهید برین مشکلات فایق آیید باید اولا موانع تجاری مرتفع شود میگویند باید تعرفه ها را بردارید زیرا بزرگترین مشکل برای رشد اقتصادی دنیا می باشند در توضیح دوم اینکه دولتها باید با تعدیل سیاستهای حمایتی بیایند اقتصاد نیوکلاسیک را بیاورند کشورها این سیاستها را آغاز میکنند یک رشد اقتصادی نسبی در دنیا ایجاد میشود که دنیا با جنگ جهانی دوم روبرو می شود که اینبار جنگ جهانی دوم که در حال اتفاق است آقای روزولت رییس جمهور وقت آمریکا از کشورها درخواست میکند جلساتی بگذاریم که مشکلات جنگ حل شود 44 کشور دور هم جمع میشوند تا راهکارهایی را بوجود آورند لذا در شهر هاوانا مذاکراتی میکنند عمده مذاکرات این بود که برای رشد اقتصادی دنیا تعرفه های گمرکی را از بین ببریم لذا موافقتنامه GATT را بوجود می آورند این گت موافقت نامه ای بود که تعرفه های گمرکی را بردارد در نشستهایی که داشتند این مذاکرات از سال 1948 تا 1986 ادامه مییابد و هفت دوره نشست برگزار میشود یعنی از 1944 که نتیجه 1948 گت شد و هفت بار نشست به 1986 میرسند و درین سال اتفاق مهمی پیش میآید میگویند هفت بار نشست برای تعرفه های گمرکی داشتیم اما اون آهنگ رشد اقتصادی ایجاد نشد علت چیست؟ از 1986 تا 1993 مذاکرات به طول میانجامد و طولانی ترین مذاکرات دنیا در اروگویه انجام میگیرد که در آن کمیسیونها تشکیل شده و میگویند برای فلان موضوع کمیسیون باشد درخلال این مذاکرات 7 ساله آمریکاییها میگویند یکی از علل و عوامل عدم رشد اقتصادی این است که بحث حمایت از مالکیت فکری ضعیف است کشورهای در حال توسعه اعتراض میکنند که مالکیت فکری چرا ما یک سازمان تخصصی از 1974 داریم در جلسات بعدی میگویند درست است میگویند آنچه که مهم است بحث جنبه های تجاری مالکیت فکری برای ما مهم است در نتیجه 21 موافقتنامه ایجاد شد یکی ازین ها موافقتنامه تریپز هست یک موافقتنامه دیگر WTO میباشد 1993 جمع بندی میشود در 1994 در مراکش این موافقتنامه ها امضا و از 1995 لازم الاجرا میشود می بینید که به خاطر اهمیت مالکیت فکری دو موسسه مالکیت فکری بین المللی بوجود میاید پس اینکه میگوییم اهمیت دارد یک واقعیت است حال بحث میشود آیا باید به سازمان تجارت جهانی پیوست در پاسخ می شود گفت:

اولاً الان تقریبا اکثر کشورهای دنیا تقریبا میشود گفت بیش از 90 درصد دنیا عضو این سازمان بوده و بیش از 95 درصد اقتصاد دنیا درین مجموعه است آیا ما می توانیم یک تافته جدا بافته ازین مجموعه باشیم؟ خیر بعد از عضو ناظر شدن باید سند تجاری دهید که در همه موافقتنامه ها عمل کرده اید ما این سند را دادیم و از ما 750 سوال کردند.

ابزار حقوق آماده ارائه خدمات حقوقی به شما مردم عزیز ایران می‌باشد.